Πυρπολήθηκε ή όχι η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας;

Επειδή σαν σήμερα, το 2002, εγκαινιάστηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου η νέα Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη, παρουσία εκπροσώπων από 180 χώρες, ας μας επιτρέψουν οι φίλοι της ιστοσελίδας μας να διατυπώσουμε ορισμένα ταπεινά σχόλια επί του μεγάλου αυτού θέματος της καταστροφής της μεγαλύτερης Βιβλιοθήκης στην αρχαιότητα και οι προβληματισμοί που γεννήθηκαν εξ αυτού του γεγονότος.

ΛΕΝΕ ότι στην αρχαιότητα μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές που υπέστη ο ελληνισμός ήταν η πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας με 690.000 τόμους χειρογράφων (πάπυροι, περγαμηνές κλπ). Αυτό είναι αληθές. Κι όχι μόνον κάηκε η Βιβλιοθήκη, αλλά επί έξι ολόκληρους μήνες, όπως γράφουν οι ιστορικοί εευνητές, περίπου 4.000 λουτρά θερμαίνονταν με τα χειρόγραφα αυτά (!!)

Υπάρχουν, όμως, ενστάσεις; Ασφαλώς, ναι, αφού, όμως, διευκρινίσουμε ότι η Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας δεν κάηκε μόνο μια φορά, αλλά τέσσερις φορές: επί Ιουλίου Καίσαρος (περ. 47 π.Χ.), επί Καρακάλλα (215 μ.Χ.), επί επισκόπου Θεόφιλου (391 μ.Χ.) και η μεγαλύτερη –και οριστική- επί χαλίφη Ομάρ (7ος αι. μ.Χ.) . Ας διαβάσουμε, λοιπόν, τις ενστάσεις ορισμένων ιστορικών:

α) Γνωρίζουμε ότι αμέσως μετά την πρώτη μεγάλη καταστροφή η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας εμπλουτίστηκε με πεντακόσιες χιλιάδες τόμους βιβλίων (!!) σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Γ. Κωνσταντίνου διδάκτωρ των ωραίων Τεχνών και της Θεολογίας, στο «ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΓΡΑΦΩΝ» εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1973. Αλήθεια, πού βρέθηκαν αμέσως όλα αυτά τα Βιβλία; Και από ποιες πηγές; Μήπως υπήρχαν δηλαδή και άλλες μεγάλες βιβλιοθήκες στον ελληνικό ή ελληνιστικό κόσμο;
Ο αναγνώστης εάν ανοίξει το ως άνω Λεξικό στην λέξη "ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ" μεταξύ άλλων θα διαβάσει τα εξής:

«… Καείσα δε η εν Βρυχίω βιβλιοθήκη τω 47 έτει προ Χριστού, συνεπληρώθη μετ' ου πολύ και επλουτίσθη δια πεντακοσίων χιλιάδων τόμων ούτω δε δια της δόξης, του πλούτου, της ισχύος, του πολιτισμού, της γλώσσης, των τεχνών, των επιστημών, της σοφίας και πάσης εν γένει της αναπτύξεως, του ανθρωπισμού εν ταις ξέναις ταύταις και σκοτειναίς χώραις μεταδούσα η Ελληνική Αλεξάνδρεια, έκυψε τέλος και αύτη τον υπερήφανον αυτής αυχένα υπό το βάρος της Ρωμαϊκής παντοδυναμίας, ευθύς μετά τον θάνατον της τελευταίας Ελληνίδος βασιλίσσης Κλεοπάτρας τω 26 έτει προ Χριστού...».

Ερώτημα τώρα: Όταν μιλάμε για «καταστροφή της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας» μιλάμε για βιβλία (ρόλους και κυλίνδρους παπύρων ή περγαμηνών) ή μήπως για τα ράφια της Βιβλιοθήκης του Μουσείου;

β) Ο τέως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και Ακαδημαϊκός (αείμνηστος σήμερα), Μιχαήλ Στασινόπουλος, σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα «Καθημερινή» της 24ης Ιουλίου 1988, εμμέσως πλην σαφώς αμφισβητεί την πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας! (Διάβασε τον πρώτο τόμο του βιβλίου μας: «Πού βρίσκονται τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα»). Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο αείμνηστος Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας μεταξύ άλλων γράφει τα εξής:

«Ένα από τα σπουδαιότερα κοσμοϊστορικά γεγονότα είναι η καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, που περιείχε, όπως είπαμε, το κυριότερο υλικό απ' όσα είχε θησαυρίσει η γνώση των σοφών της αρχαιότητος. Ωστόσο, ο Ιούλιος Καίσαρ δεν μνημονεύει το γεγονός στην ιστορία του. Οι ιστορικοί καταλήγουν να διαπιστώνουν το θλιβερό γεγονός από την χειρονομία του Αντωνίου να χαρίσει αργότερα στην Κλεοπάτρα την βιβλιοθήκη της Περγάμου. Περίεργη σιωπή γύρω από ένα τέτοιο γεγονός. Στην κρίση ενός Ρωμαίου στρατηγού η πυρπόλησις της βιβλιοθήκης είχε λιγότερη σημασία από τις μάχες και τις κατακτήσεις. Κι όμως, ο Καίσαρ ήταν καλλιεργημένος άνθρωπος και επί πλέον ιστορικός. Ο Όσκαρ ντε Βερτχάϊμερ, συγγραφέας του κλασσικού Βιβλίου «Κλεοπάτρα» τονίζει αυτό το κενό και βεβαιώνει ότι η τοποθέτηση και η αιτία της καταστροφής μόνο με εικασίες και κατά τρόπο έμμεσο είναι δυνατόν να γίνη. Κι αυτό, φυσικά, αφήνει πολύ χώρο στη φαντασία και στην εφευρικότητα των διαφόρων συγγραφέων που ασχολήθηκαν με το θέμα. Και πρέπει να ομολογήση κανείς ότι είναι πολύ ελκυστική η έρευνα, τόσο για την αιτία όσο και για την χρονολογία της καταστροφής...»

Δεν ξέρουμε πόσο δίκιο είχε ο (αείμνηστος σήμερα) Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας και Ακαδημαϊκός, Μιχαήλ Στασινόπουλος. Το ερώτημα όμως είναι βάσιμο όταν τίθεται από πολλούς οι οποίοι διερωτώνται πού βρήκε 200.000 τόμους χειρογράφων της Βιβλιοθήκης της Περγάμου για να χαρίσει στην Κλεοπάτρα ο Αντώνιος; Και γιατί ο Ιούλιος Καίσαρας, συγγραφέας ο ίδιος, δεν μνημονεύει πουθενά ένα τόσο σπουδαίο γεγονός, όσο η πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας;

γ) Είναι γνωστό, ότι η Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας κάηκε κατόπιν εντολής του χαλίφη Ομάρ με το σκεπτικό για τα βιβλία: «Αν το περιεχόμενό τους συμφωνεί με το βιβλίο του Αλλάχ, δεν μας χρειάζονται. Αν το περιεχόμενό τους δεν συμφωνεί με το Κοράνι, είναι περιττά. Προχώρα στην καταστροφή τους»!

Ωστόσο, ώσπου να έρθει η εντολή του χαλίφη Ομάρ, όπως τουλάχιστον αναφέρουν διάφοροι ιστορικοί ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ο Λουτσιάνο Κάνφορα (βλέπε βιβλίο του: «Η Χαμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας», Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήναι 1999), πέρασε ένα διάστημα ικανό να γλιτώσουν χιλιάδες χειρόγραφα, διότι αφ’ ενός μεν ο στρατιωτικός διοικητής της περιοχής, Αμρ Ιμπν αλ Ας, αν και φιλομαθής διότι έκανε συνεχώς παρέα με τον φιλόσοφο Ιωάννη τον Φιλόπονο, δεν είχε συνειδητοποιήσει τι θησαυρούς γνώσεως περιείχε αυτή η Βιβλιοθήκη και, αφ’ ετέρου, ο ίδιος έδειχνε πλήρη αδιαφορία (ή έκανε τα στραβά μάτια, που λέμε) την ώρα που πολλοί κάτοικοι, ιδίως οι λόγιοι και εγγράμματοι άνθρωποι, δεν είχαν καμία δυσκολία να πάνε μέσα στη Βιβλιοθήκη και να πάρουν όποιο χειρόγραφο ήθελαν. Απόδειξη ότι σώθηκαν όλα τα έργα του Αριστοτέλους (αν και υπήρχε ειδική εντολή γι’ αυτό).

δ) Είναι γνωστό, ότι ο Πτολεμαίος Α΄ είχε δώσει εντολή - και μάλιστα δια νόμου - όποιο χειρόγραφο έμπαινε μέσα στο λιμάνι την Αλεξανδρείας να κατάσχεται, να αντιγράφεται επί τόπου και να παραδίδεται το πρωτότυπο ή ένα αντίγραφό του στον δικαιούχο. Κατά συνέπεια, είτε κάηκαν τα πρωτότυπα είτε κάηκαν τα αντίγραφα, η αρχαία γνώση εκ της Βιβλιοθήκης αυτής φαίνεται ότι διασώθηκε. Αυτός και ο λόγος που γράψαμε το τρίτομο έργο μας «Πού βρίσκονται τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα»!...
Με σεβασμό και τιμή
ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝ. ΣΑΚΚΕΤΟΣ

-->