Εξοστρακισμός ή τιμητική εξορία;

Μετά τον τερματισμό κάθε ψηφοφορίας, τα 6.000 και πλέον όστρακα που είχαν χρησιμοποιηθεί ρίχνονταν μακριά από την Αγορά ή έξω από τα τείχη, ή σε γειτονικά φρέατα και λάκκους, όπου βρέθηκαν πολλά κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών. Τέτοια όστρακα είχαν βρεθεί παλιότερα και στην Ακρόπολη ή γύρω από τον Άρειο Πάγο, και πολλά έξω από τα τείχη, κοντά στο Δίπυλο και τον έξω Κεραμεικό. Χίλια βρέθηκαν τα
τελευταία χρόνια (μετά το 1946) στις ανασκαφές της Αγοράς της αρχαίας Αθήνας.

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ με πολύ μεράκι τις παλιές εφημερίδες, όπως την «Ελευθερία» της 11ης Μαρτίου 1962, είδα μια φωτογραφία του τότε εξόριστου Βασιλέως Κωνσταντίνου στο Σαιν Μόριτς της Ελβερτίας (πάνω φωτογραφία) και αμέσως ο νους μου ανέτρεξε στην αρχαιότητα με τους πολλούς εξοστρακισμούς και τους λεγόμενους τιμητικούς οστρακισμούς.

Όπως μπορεί να διαβάσει κανείς στα διάφορα εγκυκλοπαιδικά λεξικά (εν προκειμένω η «δομή»), εξοστρακισμός ή οστρακισμός είναι ένα πολιτικό μέτρο που εφαρμοζόταν στην Αθήνα όταν η Εκκλησία του Δήμου αποφάσιζε την απομάκρυνση από τα όρια της Αττικής κάποιου πολιτικού άνδρα, που με το κύρος και την πολιτική του δύναμη μπορούσε να γίνει επικίνδυνος για τη διατήρηση του πολιτεύματος. Εισηγητής του νόμου για την οστρακοφορία ήταν ο νομοθέτης Κλεισθένης, που θέλησε έτσι να απομακρύνει από την Αθήνα τους συγγενείς και ισχυρούς φίλους των Πεισιστρατιδών και να εξασφαλίσει το πολίτευμα από την επιβουλή των τυράννων.

Δύο χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα, δηλαδή το 488-487 π.Χ., εφαρμόστηκε για πρώτη φορά ο νόμος του οστρακισμού, πρώτος δε εξορίστηκε ο Ίππαρχος, γιος του Χάρμου, από το δήμο Κολλυτού, συγγενής του Πεισίστρατου. Το επόμενο έτος εξοστρακίστηκε ο Μεγακλής, ο γιος του Ιπποκράτη από το δήμο Αλωπεκής. Γενικά, στα τρία πρώτα χρόνια της εφαρμογής του νόμου οστρακίστηκαν αποκλειστικά συγγενείς και φίλοι των Πεισιστρατιδών, και έπειτα άλλοι ισχυροί πολιτικοί άνδρες των Αθηνών.

Τιμητική εξορία με οστρακισμό επιβλήθηκε στον Αριστείδη, στον Θεμιστοκλή και στους περισσότερους από εκείνους που είχαν συντελέσει στην ακμή των Αθηνών. Ο τελευταίος που υπέστη αυτό το πολιτικό μέτρο ήταν ο Υπέρβολος, γιος του Αντιφάνους, άσημος λυχνοποιός, που απέκτησε χρήματα με τη βιομηχανία του και αναμίχθηκε στα δημόσια πράγματα, με αποτέλεσμα να χλευάζεται αδιάκοπα από τον Αριστοφάνη και άλλους κωμικούς ποιητές.

Ο Υπέρβολος οστρακίστηκε το 418-417 π.Χ., αντίθετα προς κάθε προσδοκία, γιατί τα ισχυρά κόμματα του Νικίου και του Αλκιβιάδη, που συναγωνίζονταν με πείσμα να πετύχουν το καθένα τον εξοστρακισμό του αντίπαλου ηγέτη, συμφιλιώθηκαν και έστρεψαν την ψήφο του δήμου Αθηναίων κατά του άσημου Υπέρβολου, ώστε να αποφύγουν οι αρχηγοί των ισχυρών κομμάτων την εξορία, αλλά και να εφαρμοστεί ο νόμος.

Αυτό προκάλεσε τις ειρωνείες και την αγανάκτηση των Αθηναίων, γι' αυτό και από τότε κατάργησαν το νόμο του εξοστρακισμού. Η εφαρμογή του νόμου γινόταν αφού αποφάσιζε πρώτα ο δήμος αν έπρεπε να γίνει κατά το έτος εκείνο οστρακοφορία. Τότε, η ψηφοφορία γινόταν σε πλήρη Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή με παρόντες τουλάχιστον 6.000 ψηφοφόρους, που ψήφιζαν κατά φυλές σε κάποιο μέρος της Αγοράς.

Η ψηφοφορία ήταν μυστική και χρησιμοποιούσαν για ψηφοδέλτια όστρακα, τεμάχια δηλαδή από πήλινα αγγεία, όπου χάραζαν, συνήθως με χρώμα, το όνομα του ισχυρού πολιτικού του οποίου επθυμούσε ο ψηφοφόρος την εξορία. Την ψηφοφορία επόπτευαν οι εννέα άρχοντες και η βουλή. Μετά τον τερματισμό της μετρούσαν τα όστρακα και αποφασιζόταν η εξορία εκείνου που το όνομά του ήταν γραμμένο στα περισσότερα όστρακα. Αυτός ήταν υποχρεωμένος, μέσα σε δέκα μέρες, να απομακρυνθεί από τα όρια της Αττικής και να μείνει στην εξορία δέκα χρόνια, εκτός αν στο μεταξύ ο δήμος του επέτρεπε την κάθοδο, δηλαδή την επάνοδο, πριν περάσει η δεκαετία.

Η περιουσία του εξοστρακιζομένου δεν δημευόταν, και τόπος διαμονής του στο διάστημα της εξορίας του έπρεπε να είναι ο μεταξύ Γεραιστού (νότια παραλία της Εύβοιας) και Σκυλλαίου (ανατολική παραλία της Αργολίδας).

Μετά τον τερματισμό κάθε ψηφοφορίας, τα 6.000 και πλέον όστρακα που είχαν χρησιμοποιηθεί ρίχνονταν μακριά από την Αγορά ή έξω από τα τείχη, ή σε γειτονικά φρέατα και λάκκους, όπου βρέθηκαν πολλά κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών. Τέτοια όστρακα είχαν βρεθεί παλιότερα και στην Ακρόπολη ή γύρω από τον Άρειο Πάγο, και πολλά έξω από τα τείχη, κοντά στο Δίπυλο και τον έξω Κεραμεικό. Χίλια βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια (μετά το 1946) στις ανασκαφές της Αγοράς της αρχαίας Αθήνας. 

-->
Στα όστρακα που ανακαλύφτηκαν ώς τώρα υπάρχουν τα ονόματα μερικών αγνώστων, και τα εξής: Περικλής Ξανθίππου, Κίμων Μιλτιάδου, Αριστείδης Λυσιμάχου, Θεμιστοκλής Φρεάρριος και άλλα.

Με σεβασμό και τιμή

ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝ. ΣΑΚΚΕΤΟΣ

loading...