Ποιο θέμα θίγει ο Πλάτωνας στο δαχτυλίδι του Γύγη;

Οι πολλοί (και αδύνατοι) που δεν μπορούν να διαπράξουν την αδικία, χωρίς να υποστούν τις συνέπειες της αδικοπραγίας τους, έχουν πείσει την κοινή γνώμη, από ωφελιμιστικά και μόνο κίνητρα, πως είναι προτιμότερο να μη διαπράττει κανείς το άδικο. Έτσι, κατορθώνουν να μην αδικούνται οι ίδιοι από τους λίγους και ισχυρούς. Το κοινωνικό συμβόλαιο λοιπόν επιτάσσει ούτε
να αδικεί κανείς ούτε να αδικείται.

ΕΙΝΑΙ αλήθεια ότι ο Ηρόδοτος αναφέρει ένα μύθο για τον Γύγη, που διατελούσε, όπως λέει, στην υπηρεσία του βασιλιά Κανδαύλη. Ο Κανδαύλης είχε μια ωραιότατη γυναίκα και θέλησε να δείξει τα κάλλη της στον Γύγη, που τον αγαπούσε περισσότερο απ' όλους τους αυλικούς του. Ο Γύγης θέλησε να εμποδίσει τον Κανδαύλη να κάνει αυτή την πράξη, αλλά εκείνος επέμεινε, και ο Γύγης, κρυμμένος στο βασιλικό κοιτώνα, είδε τη βασίλισσα γυμνή. Εκείνη τον αντελήφθη, αλλά έκανε πως δεν τον είδε και την άλλη μέρα τον κάλεσε και αξίωσε ή ν' αυτοκτονήσει, ή ν' αποπλύνει την προσβολή που της έκανε, σκοτώνοντας τον Κανδαύλη και παίρνοντάς τη γυναίκα του. Ο Γύγης προτίμησε το δεύτερο και σκότωσε τον Κανδαύλη, αφού κρύφτηκε στο βασιλικό κοιτώνα.

Ο Κανδαύλης λεγόταν, κατ' άλλη εκδοχή, Σαρδυάττης ή Μύρσιλος και ήταν ο τελευταίος της δυναστείας των Ηρακλειδών (βλέπε: Ηρόδοτο, Α 8-15). Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Πολιτεία, Β 359), ο Γύγης ήταν βοσκός, που κατέβηκε στα βάθη της γης από μια σπηλιά και βρήκε εκεί ένα κούφιο μετάλλινο άλογο, που είχε μέσα ένα πτώμα. Από το δάχτυλο αυτού του πτώματος πήρε ένα χρυσό δαχτυλίδι που όταν το φορούσε τον έκανε αθέατο. Με τη βοήθεια του δαχτυλιδιού μπόρεσε να φτάσει κοντά στη βασίλισσα, δολοφόνησε τον άνδρα της και σφετερίστηκε το στέμμα.

Το δακτυλίδι του Γύγη (Πολιτεία 359b-360b). Ο Γλαύκων, ο αδελφός του Πλάτωνα, διατυπώνει ορισμένες απόψεις για το πρόβλημα της δικαιοσύνης. Ο ομιλητής δεν εκθέτει ακριβώς τις προσωπικές του πεποιθήσεις, παρά μεταφέρει τον προβληματισμό περί δικαιοσύνης, ο οποίος είχε διαμορφωθεί στους αριστοκρατικούς κύκλους της Αθήνας. Οι προβληματισμοί αυτοί δεν θα έπρεπε να αγνοηθούν σε μια συζήτηση που φιλοδοξούσε να διερευνήσει χωρίς προκαταλήψεις το θέμα σε βάθος.

Η δικαιοσύνη λοιπόν, υποστηρίζει ο Γλαύκων, δεν είναι έμφυτο αγαθό στον άνθρωπο, αλλά αποτέλεσμα κοινωνικών συμβιβασμών. Οι πολλοί (και αδύνατοι) που δεν μπορούν να διαπράξουν την αδικία, χωρίς να υποστούν τις συνέπειες της αδικοπραγίας τους, έχουν πείσει την κοινή γνώμη, από ωφελιμιστικά και μόνο κίνητρα, πως είναι προτιμότερο να μη διαπράττει κανείς το άδικο. Έτσι, κατορθώνουν να μην αδικούνται οι ίδιοι από τους λίγους και ισχυρούς. Το κοινωνικό συμβόλαιο λοιπόν επιτάσσει ούτε να αδικεί κανείς ούτε να αδικείται.

Ο θεωρούμενος ως δίκαιος βρίσκεται στο μέσο δύο δυνατοτήτων. η μία δυνατότητα είναι να μπορεί ο άνθρωπος να διαπράττει το άδικο χωρίς να τιμωρείται και η άλλη να υφίσταται την αδικία χωρίς να μπορεί να αντιδράσει. Όποιος όμως θα μπορούσε να αδικεί χωρίς να τιμωρείται θα ήταν παράφρων αν υιοθετούσε την άποψη του «μήτε ἀδικεῖν μήτε ἀδικεῖσθαι». Αυτή την υποκριτική σύμβαση ποτέ δεν θα τη δεχόταν κάποιος που θα είχε, για παράδειγμα, στην κατοχή του το δακτυλίδι του Γύγη, το οποίο θα τον καθιστούσε αόρατο. Αβίαστα λοιπόν προκύπτει το συμπέρασμα πως κανείς δεν είναι δίκαιος, επειδή έχει επιλέξει ελεύθερα αυτήν τη στάση.

-->
Αναγκάζεται να συμπεριφερθεί δίκαια προκειμένου να αποφύγει την τιμωρία. Όπου όμως μπορεί να αδικεί χωρίς να υφίσταται τις συνέπειες, τότε αδικεί χωρίς κανέναν ενδοιασμό.

Με σεβασμό και τιμή

ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΝ. ΣΑΚΚΕΤΟΣ

loading...