Τι ήσαν άραγε οι Εταίρες της Αρχαιότητας;

Όπως γράφει και ο Αλέξανδρος Ραγκαβής στο περίφημο Λεξικό του, ο όρος "εταίρα" εσήμαινε κυρίως "φίλη." Το όνομα, όμως, κατ' ολίγον μετέπεσε εις την σημασίαν που αποδίδομεν σήμερον για τις κοινές γυναίκες οι οποίες έδρασαν κυρίως εις την Κόρινθον την πρώτιστη έδρα της λατρείας της Αφροδίτης. Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί!..

ΕΤΑΙΡΑΙ. Ευφημιστική ονομασία των γυναικών ελαφρών ηθών στην Αθήνα και άλλες πόλης της Ελλάδας, κυρίως στην Κόρινθο. Στην τελευταία πόλη, συνδέονταν με τη λατρεία της Αφροδίτης, στην Αθήνα καθιερώθηκαν μ' ένα διάταγμα του Σόλωνα, που θέλησε με τον τρόπο αυτό ν' αποφύγει τα μεγαλύτερα κακά που απειλούσαν την ύπαρξη του θεσμού του γάμου και την αγνότητα της οικογενειακής ζωής. Η συνεύρεση ανύπανδρων ανδρών με εταίρες δεν εθεωρείτο καθόλου ανήθικη. Στην περίπτωση των παντρεμένων, επικράτησε η συνήθεια ν' αποδοκιμάζεται ο θεσμός, ιδίως πριν από τον Πελοποννησιακό πόλεμο, γιατί κατόπιν τα ήθη έγιναν πολύ πιο χαλαρά. Οι εταίρες έμεναν σε ειδικά οικήματα, που εισέφεραν φόρο στην πολιτεία, και ήταν όλες δούλες, εκτός από εκείνες που ασκούσαν το επάγγελμά τους πιο ανεξάρτητα και ήταν κυρίως ξένες ή απελεύθερες. Ήταν τελείως ασυνήθιστο η κόρη ενός Αθηναίου πολίτη να γίνει εταίρα. Η σημαντική θέση που πήραν οι εταίρες στην κοινωνική ζωή των Αθηνών μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο φαίνεται καθαρά από την αττική κωμωδία, όπου η πλοκή των περισσότερων έργων στρέφεται γύρω από τις περιπέτειες κάποιας εταίρας. Επειδή το έθιμο απέκλειε στις καθώς πρέπει γυναίκες και νέες να κάνουν συντροφιά με άνδρες, το γυναικείο στοιχείο στις συναναστροφές τους αντιπροσωπευόταν σχεδόν αποκλειστικά από τις εταίρες, που πολλές τους έγιναν διάσημες επειδή είχαν πνευματική κατάρτιση απρόσιτη στις άλλες, λόγω της μικρής εκπαίδευσης και της απομόνωσής τους. Μπόρεσαν έτσι να προσελκύσουν άνδρες με μεγάλα προσόντα. Η Ασπασία από τη Μίλητο έκανε το σπίτι της των Αθηνών κέντρο συναντήσεως των πιο σημαντικών ανθρώπων της εποχής της, ακόμη και του Σωκράτη και του Περικλή. Ο τελευταίος μάλιστα εγκατέλειψε τη γυναίκα του για να τη νυμφευθεί. Από τους συγγραφείς, πρώτος ο Ηρόδοτος χρησιμοποιεί τη λέξη εταίρα με την έννοια που επικράτησε αργότερα (Φιλέουσι δε κως εν τη Ναυκράτι επαφρόδιτοι γίνεσθαι αι εταίραι –«Είναι παράδοση στην Ναύκρατι οι εταίρες να είναι ωραίες», Β 135). Πριν από τη λέξη αυτή, υπήρχαν πάμπολλες άλλες εκφράσεις για την κοινή γυναίκα: Χαμαιτυπή, γυνή λεωφόρος, πορνεύτρια, μοιχαλίς, σκαμμάς, περιπολίς, πανδοσία, κάπραινα, δεικτηριάς κ.λπ. Στην ηρωική εποχή υπήρχαν παλλακίδες ή δούλες, κυρίως αιχμάλωτοι πολέμου για τέτοιες ελεύθερες σχέσεις, αλλά κι αργότερα, οι οικονομικά ισχυρότεροι έπαιρναν παλλακίδες (περίπτωση του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένους, που ήταν γιος παλλακίδας, στον Ηρόδοτο, Ε 39-41). Με την ακμή όμως του εμπορίου, μαζί με τις άλλες εκδηλώσεις πολυτελείας εμφανίστηκαν και οι εταίρες. Με τα έσοδα του πρώτου οίκου ανοχής που ίδρυσε ο Σόλων κατασκευάστηκε το ιερό της Αφροδίτης Πανδήμου. Στους περσικούς πολέμους υπήρχε στην Κόρινθο πορνείο που συνδεόταν στενότατα με το ιερό της Αφροδίτης Μελανίδος. Εκεί υπηρετούσαν κάπου χίλιες ιερόδουλοι, που προσφέρονταν στους ξένους προσκυνητές, παραχωρώντας το τίμημα στο ιερό ή για τις ανάγκες της πόλης. Πολυάριθμη τάξη εταίρων αποτελούσαν όσες είχαν κάποιο καλλιτεχνικό επάγγελμα (σαμβυκίστριαι, ψάλτριαι, ορχηστρίδες, κιθαρίστριαι, αυλητρίδες κ.λπ.) και αποτελούσαν ιδιοκτησία κάποιου επιχειρηματία, που τις νοίκιαζε για συμπόσια. Κατ' αντίθεση προς τις κατώτερες εταίρες που έπαιρναν έναν οβολό ή λίγο περισσότερο, οι τελευταίες, καθώς και οι ανεξάρτητες εταίρες (εκείνες που ασκούσαν το επάγγελμα για δικό τους λογαριασμό, κι όχι για έναν πορνοβοσκό) ήταν μεγαλόμισθοι. Χαρακτηριστική της αντίληψης που υπήρχε για τις γυναίκες είναι η περικοπή του Δημοσθένη, στον Κατά Νεαίρας λόγο του (112): Τας μεν εταίρας ηδονής ένεκ' έχομεν, τας δε παλλακάς της καθ' ημέραν θεραπείας του σώματος, τας δε γυναίκας του παιδοποιείσθαι γνησίως και των ένδον φύλακας πιστάς έχειν. Πάντως, την κυριότερη πελατεία των εταιρών αποτελούσαν οι πλούσιοι άγαμοι. Μερικές φορές η εταίρα κατόρθωνε να οδηγεί σε χρεωκοπία τον πλούσιο εραστή της, όπως δείχνουν οι έμμετρες καταγγελίες της Σαπφούς κατά της εταίρας Ροδώπιδος, που είχε «μαδήσει» τον αδελφό της, ή της Μεγάρας, φίλης του πλούσιου Θεαγένη, που δεν του άφησε παρά την ασπίδα και μια χλαμύδα. Εκτός από την Αθήνα και την Κόρινθο, γνωστή για τις εταίρες της πόλη ήταν και τα Κόμανα, που τα 'λεγαν Κόρινθος του Πόντου. Οι εταίρες, κατ' αντίθεση προς τις άλλες γυναίκες, κυκλοφορούσαν ελεύθερα στους δρόμους, στα θέατρα, στην αγορά, στους ναούς της Αφροδίτης. Ήταν υπερβολικά ψιμυθιωμένες, φορούσαν πολλά κοσμήματα κι έβαζαν αρώματα (μύρα). Πολλές φορούσαν υποδήματα που τα καρφιά τους αποτύπωναν στο έδαφος μια σύντομη πρόσκληση, όπως ακολούθει. Απ' όλες τις αρχαίες πόλεις, μόνο η Σπάρτη δεν καθιέρωσε τη συνήθεια της ιδρύσεως οίκων ανοχής. Όλες οι άλλες είχαν καθιερώσει το πορνικόν τέλος, που αποτελούσε ένα από τα πιο σημαντικά δημόσια έσοδα. Από τις περιφημότερες εταίρες της αρχαιότητας ήταν η Μιλησία Θαργηλία, που, κατά τον Πλούταρχο, πέθανε ως βασίλισσα της Θεσσαλίας, η Φρύνη, που είχε τόσα πλούτη, ώστε είχε προτείνει ν' ανεγείρει τα τείχη των Θηβών, αν οι Θηβαίοι δέχονταν να γράψουν Αλέξανδρος μεν κατέσκαψεν, ανέστησε δε Φρύνη η εταίρα, η Λαΐς η Κορινθία, φίλη του Αριστίππου του Κυρηναίου, η Γλυκέρα, φίλη του Μενάνδρου, η Λαμία, φίλη του Δημητρίου, η Λέαινα, φίλη του Αρμοδίου ή του Αριστογείτονος, η Ασπασία του Περικλέους και άλλες.

Στη Ρώμη, οι εταίρες (meretrices) ήταν ανεκτές, όπως και στην Αθήνα, και δεν υπήρχε καμία αντίρρηση για τις σχέσεις και παντρεμένων ανδρών μαζί τους. Τελούσαν υπό την εποπτεία των Aediles κι από την εποχή του Καλιγούλα πλήρωναν τακτικά φόρους στο δημόσιο ταμείο. Ο νόμος δεν παραδεχόταν την κατάθεσή τους στα δικαστήρια και διακρίνονταν από τις καθώς πρέπει γυναίκες χάρη στο ένδυμά τους: Δεν φορούσαν stola ούτε palla, αλλά έναν κοντύτερο χιτώνα χωρίς ποδόγυρο κι ένα είδος μίτρας στο κεφάλι. Δεν μπορούσαν να φορέσουν τον χαρακτηριστικό κεφαλόδεσμο των παντρεμένων γυναικών. Αρχικά η πορνεία ήταν δουλειά των δούλων και απελευθέρων γυναικών, με τον καιρό όμως άρχισαν ν' ασκούν το επάγγελμα κι ελεύθερες. Πάντως, η συνηθισμένη εταίρα στη Ρώμη δεν έπαιξε ποτέ τον ρόλο της Αθηναίας συναδέλφου της. Η Κλωδία, η Μεσσαλίνα, η δούλη Ακτή, ευνοούμενη του Νέρωνα, για την οποία ο αυτοκράτορας σπατάλησε ολόκληρους θησαυρούς, η ευνοούμενη απελεύθερη του Βεσπασιανού, που του υπαγόρευε τους νόμους, η Πάνθη, παλλακίδα του Λουκίου Βέρου, ήταν περισσότερο «αυτοκρατορικές ευνοούμενες» παρά εταίρες.

Περισσότερα στο βιβλίο μας: «Οι Ελληνίδες της Αρχαιότητας» και στο τρίτομο έργο μας: «Η Καρδιά της Ελλάδας»!..
Από την ιστοσελίδα του κ. Άγγελου Σακκέτου

-->